КОЖАН ПЁТР ВАЛЕР’ЯНАВІЧ
Пётр Валяр’янавіч нарадзіўся 12 лютага 1923 года ў вёсцы Вялікае Сяло, Шаркаўшчынскага раёна, Віцебскай вобласці. Скончыў 4 класы польскай школы, затым Пастаўскае ПТВ па профілю трактарыста.
Было 16 гадоў, калі пачалася вайна. У 1942 годзе вывезлі ў палон у Германію, канцлагер. Там ён працаваў на ліцейным заводзе. Плавілі метал, які ішоў у Нямеччыну. Працаваць было вельмі цяжка. Жылі ў загародах і барах. І так 1,5 гады без ежы (у дзень на чалавека па 200 грам хлеба), працаваў па 12 гадзін. Пяцёра зняволеных, у ліку якіх былі Кожан Пётр Валер’янавіч і Зуй Мікалай Міхайлавіч (вёска Вялікае Сяло), адважыліся на ўцёкі. Крок вельмі адчайны і небяспечны, бо якія спрабавалі бегчы лавілі і прыгаворвалі да смяротнага пакарання праз павешанне. Уцёкі атрымаліся. Цаной доўгіх выпрабаванняў усе яны апынуліся ў Швейцарыі. Яны былі не адны, хто апынуўся ў Швейцарыі ў выніку ўцёкаў. Двое з пецярых, хто збег разам з Пятром Валяр’янавічам, засталіся ў Швейцарыі. Астатніх з усімі рускімі палоннымі забралі, якія прыехалі рускія з Чырвонага Крыжа і павезлі ў Расію. Ехалі цягніком праз Францыю, Італію, Егіпет. Затым іх пасадзілі на карабель і праз Турцыю адправілі ў Адэсу. Там усім наладзілі допыт. Затым адвезлі на Украіну, рыхтавалі на фронт. Стаўленне да іх было жудаснае: прыніжалі, здзекваліся свае ж. На Украіне Пятра Валяр’янавіча заспела вестку пра Перамогу. Канцлагер распусцілі і ўсе зняволеныя вярнуліся дадому. У Вялікае Сяло ў 1945 годзе вярнуліся Бруйко Уладзімір, Собаль Іван, Пяткевіч Сяргей, Кожан Канстанцін. Але Пётр Валер’янавіч вярнуўся дадому не адразу. Спачатку яго павезлі на Каўказ, у Баку. Там ён працаваў на камянях. Адпрацаваў там 1,5 года. Было цяжка, дрэнная ежа (400 грам хлеба). Здзейсніў уцёкі. Яго адпусцілі ў отпуск дадому і ён вярнуўся назад. У 1946 годзе апынуўся дома. У Вялікім Сяле быў голад. Пётр Валяр’янавіч дастаў дакументы, стаў грамадзянінам сваёй краіны, але такім яго не лічылі нават суседзі. У вёсцы ўсе ставіліся да яго, як да здрадніка, не адгукаліся на просьбы аб дапамозе. Жыццё было цяжкае. Але ўсё ж Пётр Валяр’янавіч актыўна ўдзельнічаў у аднаўленні калгаса, з’яўляўся яго добрым работнікам. Зараз Пётр Валяр’янавіч на заслужаным адпачынку. Германія выплаціла грашовыя сродкі на працу.
