АРЦЮШЭЎСКАЯ (БАРАНОЎСКАЯ) ВАЛЯНЦІНА ВОСІПАЎНА
Вёска Балаі, дзе я нарадзілася, была ў партызанскай зоне. Партызаны папярэдзілі людзей, што немцы збіраюцца паліць вёскі і раілі хавацца ў лясах, але мае бацькі вырашылі, што нашу сям’ю не зачэпяць, ніхто ж з сямейнікаў у партызанах не быў, за што чапаць? Ды і немцы, нібыта абяцалі, што вывозіць будуць толькі партызанскія сем’і. Так і атрымалася, што партызанскія сем’і пахаваліся. Восенню 1943 года карны атрад прыехаў у вёску. Людзей сагналі за вёску ў поле, а дамы падпалілі. Стрэхі саламяныя, суха было, агонь у момант знішчыў вёску. Нас у мястэчка Варапаева пагналі, там чыгуначная станцыя і тады была. Сталі сартаваць. З маленькімі дзецьмі не бралі. Тата мяне на руках трымаў, дык яго адпусцілі, а маму ў вагон скіравалі. Тады тата, каб уратаваць маму, мяне ёй перадаў. Як застаўся без дзіця, яго ў вагон піхнулі, а мама са мной на руках следам за татам кінулася сама, як нітка за іголкай. Так, у рэшце рэшт, усіх вяскоўцаў у ”цялятнікі“ пагрузілі. З намі яшчэ дзядзька і цётка з дачкой былі і дваюрадная сястра Зоя Гушча. Бацькі яе да нас прывялі за дзень да таго, як нашу спалілі, і вярнуліся ў сваю вёску, каб якія рэчы забраць. Іх спалілі разам з вёскай. Больш іх мы не бачылі, а Зоя з намі была ўсю вайну. Яна мая аднагодка, а другога дзядзькі старэйшая дачка за намі ўсю вайну і наглядала. У ”цялятніках“ тых столь з дошак была і вялікія шчыліны паміж імі. Калі дождж, дык на галовы цякло. Але чамусьці зоркі запамятавала. У начы яны нам праз тыя шчыліны свяцілі.
А прывезвлі нас у Берлін. Мама з татам на фабрыцы працавалі, а жылі мы ў агароджаным калючым дротам бараку. Бацьку на працу раненька адвозілі, а мы, дзеці, самі сабой, самі сябе і займалі. Дзяцей малых было розных узростаў. Большыя хлапцы адарвалі дошкі з тыльнага боку барака, і мы таксама праз гэты лаз у горад на чыгуначную станцыю бегалі. Там вагоны з бульбай разгружалі, мы той бульбы стараліся нахаваць. Есці хацелася ўвесь час. У мяне нават торбачка была невялічкая, для таго, каб ”дабытае“ харчаванне ў барак праз лаз прынесці. Не заўсёды ўдавалася штосьці раздабыць. Немцы-ахоўнікі каля вагонаў біць, праўда, не білі, але за шкварань нас малых адкідвалі. Аднойчы я на станцыі затрымалася і ўжо позна ў барак варочалася і мама мяне ўбачыла. Іх з працоўнай змены таксама ў барак везлі. Пачала яна немца-ахоўніка прасіць:”Там ”kinder“ мая ”klein“; вазьміце яе, калі ласка, каб не згубілася дзе“. Але торбачку з бульбінамі не выпусціла з рук, і немец не адбіраў. А яшчэ расказала, што на фабрыцы разам з немкай працавала на адным станку. Добрая была жанчына і маме тайком бутэрброды прыносіла, падкармлівала яе. Брала нібыта сабе перакусіць. А маме аддавала. А паколькі на выхадзе рабочых не абшуквалі, то мама і мне прыносіла. І тата разам з мамай працаваў на той фабрыцы ды на тыф захварэў. Яго ў шпіталь забралі і больш мы яго не бачылі. У 90-х гадах мне прыслалі паведамленне пра месца захавання бацькі.
А вызвалілі нас Чырвоная Армія 25 красавіка 1945. Першыя дні ніякага парадку не было. Хто дужэйшы быў, ды без малых дзяцей, хадзілі па магазінах і пустых дамах збіраць рэчы. Мы з мамай неяк па тэлевізары хроніку бачылі, дакументальныя здымкі, дык мама пазнала мясціны ў Бярліне, дзе мы ў няволі былі.
А праз тыдзень-другі пачалася адпраўка былых палонных на Радзіму. Нас назад у Варапаева прывезлі. А адтуль на кані да дзядулі прыехалі ў вёску Кусьні. Наша вёска Балаі спаленая была, не было куды варочацца. Пазней вёска адрадзілася.
Я ў школу пайшла ў суседнюю вёску Дуброва. Сямігодку скончыла на ”выдатна“, але далей вучыцца не атрымалася: бедната, ды без бацькі. Пайшла ў калгас працаваць даяркай. У1958 годзе замуж выйшла. Двух сыноў выгадавала з мужам. Муж памёр, адна жыву.
Дети войны / сост. Е. Борщевская и др. – Смоленск: Обл.типография, 2009. – С.8.
